Mục lục
Trên thực tế, không hiếm gặp các hợp đồng vay tiền dân sự giữa cá nhân với cá nhân, trong đó mức lãi suất thỏa thuận vượt quá 20%/năm. Khi xảy ra tranh chấp, người vay thường phản đối mức lãi này, cho rằng hợp đồng vô hiệu hoặc phần lãi suất không được công nhận. Vậy trong trường hợp này, hợp đồng vay ghi lãi suất vượt trần có hiệu lực không? Và nếu không, hậu quả pháp lý như thế nào?
1. Cơ sở pháp lý
Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015 – Lãi suất vay
“Trường hợp các bên có thỏa thuận về lãi suất thì lãi suất theo thỏa thuận không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay, trừ trường hợp luật khác có liên quan quy định khác.”
“Trường hợp lãi suất theo thỏa thuận vượt quá lãi suất giới hạn thì mức lãi suất vượt quá không có hiệu lực.”
Điều 123 BLDS 2015 – Giao dịch vô hiệu do vi phạm điều cấm của luật
Giao dịch dân sự vi phạm điều cấm của luật là vô hiệu toàn bộ hoặc từng phần tùy theo tính chất vi phạm.
2. Phân tích quy định về lãi suất tối đa
2.1. Mức trần lãi suất trong quan hệ dân sự
- Trần lãi suất là 20%/năm (tương đương 1,67%/tháng)
- Áp dụng cho mọi hợp đồng vay giữa cá nhân với cá nhân, hoặc giữa cá nhân với tổ chức không phải tổ chức tín dụng
- Trường hợp vượt quá → phần vượt bị coi là không có hiệu lực
📌 Không tuyên hợp đồng vô hiệu toàn bộ, mà chỉ vô hiệu phần lãi suất vượt trần
2.2. Trường hợp được phép vượt trần?
- Luật chuyên ngành có thể cho phép vượt trần: ví dụ, Luật các tổ chức tín dụng quy định các ngân hàng được linh hoạt trong việc áp dụng lãi suất thương mại
- Tuy nhiên, trong quan hệ dân sự thông thường → không có ngoại lệ cho việc vượt quá 20%/năm
3. Hợp đồng vay ghi lãi suất vượt trần có hiệu lực không?
3.1. Có hiệu lực một phần
- Phần thỏa thuận vay vốn vẫn có hiệu lực → bên vay phải trả nợ gốc
- Phần lãi suất vượt trần bị tuyên vô hiệu từng phần
- Tòa án sẽ giảm lãi suất về mức tối đa 20%/năm
✅ Đây là cách bảo vệ người vay mà vẫn tôn trọng quyền cho vay hợp pháp
3.2. Nếu không có thỏa thuận lãi suất?
- Không được tính lãi (theo Điều 468.2 BLDS)
- Tuy nhiên, nếu có bằng chứng trả lãi thực tế, Tòa có thể áp dụng lãi suất 20%/năm tối đa
4. Hệ quả của việc ghi lãi suất vượt trần
4.1. Về trách nhiệm dân sự
- Tòa án sẽ cắt giảm phần lãi vượt quá
- Bên cho vay không được hưởng lãi suất vượt trần, dù đã thỏa thuận
4.2. Về khả năng truy cứu trách nhiệm hình sự
- Nếu mức lãi suất từ 100%/năm trở lên, người cho vay có thể bị xử lý theo:
- Điều 201 BLHS 2015 (sửa đổi 2017) – Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự
Cho vay với lãi suất gấp 5 lần trở lên so với mức lãi tối đa (tức >100%/năm) → có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.
📌 Nếu chỉ vượt trần (ví dụ 3%/tháng = 36%/năm), không bị hình sự, chỉ bị vô hiệu phần lãi vượt quá.
5. Thực tiễn xét xử
5.1. Bản án tại TAND TP Thủ Đức
- Hợp đồng vay 1 tỷ đồng, lãi suất 3%/tháng (36%/năm)
- Người vay chỉ trả được 600 triệu, không trả lãi
✅ Tòa tuyên:
- Buộc người vay trả nốt 400 triệu gốc
- Giảm lãi suất về mức 1,67%/tháng
- Phần lãi đã thanh toán vượt mức không được hoàn lại
5.2. Bản án tại TAND tỉnh Bình Thuận
- Lãi suất 5%/tháng – bị Tòa xác định là cho vay lãi nặng
- Người cho vay từng nhiều lần cho vay với mức tương tự, có dấu hiệu kinh doanh cho vay nặng lãi
- Tòa kiến nghị CQĐT xem xét truy cứu trách nhiệm hình sự
6. Tình huống thực tế
Tình huống: B cho A vay 200 triệu, thỏa thuận lãi 4%/tháng. Sau 6 tháng A không trả, B khởi kiện đòi nợ gốc và 48 triệu tiền lãi.
✅ Tòa xác định:
- 4%/tháng = 48%/năm → vượt trần
- Tuyên vô hiệu phần lãi vượt quá → chỉ buộc A trả lãi theo mức 20%/năm
- Phần chênh lệch không được công nhận
7. Câu hỏi thường gặp
Hỏi: Thỏa thuận lãi suất 2,5%/tháng có được không?
⛔ Không. Vì 2,5%/tháng = 30%/năm > 20% → phần vượt bị tuyên vô hiệu
Hỏi: Tôi cho bạn vay với lãi 2%/tháng, bạn đồng ý ký giấy. Sau đó bạn không trả, tôi kiện được không?
✅ Được kiện, nhưng:
- Bạn được tuyên thắng về nợ gốc
- Phần lãi bị giảm xuống 20%/năm
- Phần vượt quá không được Tòa công nhận
Hỏi: Tôi từng vay lãi suất 5%/tháng, có kiện lại được không?
✅ Có thể yêu cầu tòa tuyên vô hiệu phần lãi suất vượt trần và buộc bên cho vay hoàn trả phần lãi đã thu vượt mức hợp pháp (nếu chưa hết thời hiệu khởi kiện)
8. Kiến nghị thực tiễn
Đối với người cho vay:
- Không nên thỏa thuận mức lãi suất vượt trần
- Nếu có lãi suất cao → nên chứng minh là phí phạt, không phải lãi (rất khó)
- Ghi rõ lãi suất trong hợp đồng để tránh tranh chấp
Đối với người vay:
- Nếu bị yêu cầu trả lãi cao bất hợp lý → có thể đề nghị tòa giảm lãi về mức hợp pháp
- Luôn giữ bằng chứng về việc thỏa thuận vay: giấy vay, sao kê, tin nhắn, ghi âm
Kết luận
- Hợp đồng vay vẫn có hiệu lực, dù lãi suất thỏa thuận vượt trần
- Tuy nhiên, phần lãi vượt quá mức 20%/năm sẽ bị tuyên vô hiệu
- Tòa án sẽ giảm mức lãi suất về mức hợp pháp
- Nếu lãi suất vượt quá 100%/năm → có thể bị xử phạt hành chính hoặc hình sự
Khuyến nghị của Luật sư Quảng Ngãi .org
-
- Bài viết nêu trên được Luật sư Quảng Ngãi .org thực hiện nhằm mục đích tham khảo, nghiên cứu khoa học, phổ biến kiến thức pháp luật.
- Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý cho vụ việc cụ thể, vui lòng liên hệ với Luật sư Quảng Ngãi .org qua hotline 0905 333 560, Email: info@lcalawfirm.vn
Liên hệ – Luật sư Quảng Ngãi .org
LUẬT SƯ TẠI QUẢNG NGÃI
127 Nguyễn Tự Tân, P. Trần Phú, TP. Quảng Ngãi
LUẬT SƯ TẠI TP. HỒ CHÍ MINH
389/74/6 Lê Văn Khương, P. Hiệp Thành, Quận 12, TP. HCM
Hotline: 0905 333 560
Email: info@lcalawfirm.vn
Website: www.LuatsuQuangNgai.org www.LCAlawfirm.vn www.LuatsuQuangNgai.net
Fanpage Luật Sư Quảng Ngãi: https://www.facebook.com/luatsuquangngailca
Công ty Luật LCA : https://www.facebook.com/luatsugioiquangngai
Zalo OAM : Luật sư LCA Quảng Ngãi
