Mục lục
Giám hộ Người chưa thành niên: Quyền được lắng nghe và Trách nhiệm pháp lý
Việc giám hộ là một thiết chế pháp lý quan trọng nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của những người chưa thành niên hoặc những người không có khả năng tự mình thực hiện quyền và nghĩa vụ dân sự. Đối với người chưa thành niên, pháp luật luôn đặc biệt quan tâm đến sự phát triển của các em, và điều đó được thể hiện rõ nét trong các quy định về việc chỉ định và chấm dứt việc giám hộ.
I. Chỉ định người giám hộ: Khi nào nguyện vọng của người chưa thành niên được xem xét?
Việc chỉ định người giám hộ không chỉ là thủ tục pháp lý mà còn liên quan đến tâm lý và sự ổn định cuộc sống của người chưa thành niên. Vậy, ở độ tuổi nào thì tiếng nói của các em sẽ được lắng nghe?
1. Quy định pháp luật về việc cử, chỉ định người giám hộ
Theo Điều 54 Bộ luật Dân sự 2015 về việc Cử, chỉ định người giám hộ:
Điều 54. Cử, chỉ định người giám hộ
- Trường hợp người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự không có người giám hộ đương nhiên theo quy định tại Điều 52 và Điều 53 của Bộ luật này thì Ủy ban nhân dân cấp xã nơi cư trú của người được giám hộ có trách nhiệm cử người giám hộ.
…
Trường hợp cử, chỉ định người giám hộ cho người chưa thành niên từ đủ sáu tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của người này.
- Việc cử người giám hộ phải được sự đồng ý của người được cử làm người giám hộ.
- Việc cử người giám hộ phải được lập thành văn bản, trong đó ghi rõ lý do cử người giám hộ, quyền, nghĩa vụ cụ thể của người giám hộ, tình trạng tài sản của người được giám hộ.
…
2. Phân tích: Độ tuổi lắng nghe nguyện vọng
Luật Dân sự 2015 đã thể hiện sự tiến bộ trong việc tôn trọng quyền và nguyện vọng của trẻ em. Cụ thể:
- Từ đủ 6 tuổi trở lên là mốc quan trọng: Khi cử hoặc chỉ định người giám hộ cho người chưa thành niên từ đủ 06 tuổi trở lên, các cơ quan có thẩm quyền (Ủy ban nhân dân cấp xã hoặc Tòa án) phải xem xét nguyện vọng của chính người chưa thành niên đó.
- Ý nghĩa của quy định: Mặc dù người chưa thành niên chưa có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, nhưng từ 06 tuổi trở lên, các em đã bắt đầu hình thành nhận thức và có những mong muốn, tình cảm riêng. Việc xem xét nguyện vọng của các em giúp đảm bảo rằng người giám hộ được chỉ định phù hợp hơn với tâm lý và cuộc sống của trẻ, góp phần tạo điều kiện tốt nhất cho sự phát triển của các em.
- Trường hợp đặc biệt: Quy định này áp dụng khi người chưa thành niên không có người giám hộ đương nhiên hoặc có tranh chấp giữa những người giám hộ đương nhiên, dẫn đến việc phải cử hoặc chỉ định người giám hộ bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
II. Ai là người giám hộ đương nhiên của người chưa thành niên?
Trước khi đến bước cử hay chỉ định, pháp luật ưu tiên xác định người giám hộ đương nhiên theo một thứ tự ưu tiên nhất định, dựa trên mối quan hệ huyết thống và gia đình.
1. Thứ tự ưu tiên theo quy định
Căn cứ Điều 52 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về Người giám hộ đương nhiên của người chưa thành niên:
Điều 52. Người giám hộ đương nhiên của người chưa thành niên
Người giám hộ đương nhiên của người chưa thành niên quy định tại điểm a và điểm b khoản 1 Điều 47 của Bộ luật này được xác định theo thứ tự sau đây:
- Anh ruột là anh cả hoặc chị ruột là chị cả là người giám hộ; nếu anh cả hoặc chị cả không có đủ điều kiện làm người giám hộ thì anh ruột hoặc chị ruột tiếp theo là người giám hộ, trừ trường hợp có thỏa thuận anh ruột hoặc chị ruột khác làm người giám hộ.
- Trường hợp không có người giám hộ quy định tại khoản 1 Điều này thì ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại là người giám hộ hoặc những người này thỏa thuận cử một hoặc một số người trong số họ làm người giám hộ.
- Trường hợp không có người giám hộ quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này thì bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột hoặc dì ruột là người giám hộ.
2. Phân tích: Thứ tự ưu tiên trong gia đình
Pháp luật quy định rõ ràng thứ tự ưu tiên các thành viên trong gia đình làm người giám hộ đương nhiên cho người chưa thành niên (trong trường hợp cha mẹ không còn hoặc không đủ điều kiện thực hiện quyền, nghĩa vụ giám hộ). Thứ tự này được xác định như sau:
- Anh/chị ruột lớn nhất: Ưu tiên hàng đầu là anh cả hoặc chị cả của người chưa thành niên. Nếu người này không đủ điều kiện hoặc không muốn làm giám hộ, thì anh/chị ruột tiếp theo sẽ là người giám hộ, trừ khi có thỏa thuận khác giữa các anh chị em.
- Ông bà nội, ngoại: Nếu không có anh/chị ruột đủ điều kiện, thì ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại sẽ là người giám hộ. Trong trường hợp có nhiều ông bà, họ có thể thỏa thuận cử một hoặc một số người trong số họ làm người giám hộ.
- Bác, chú, cậu, cô, dì ruột: Đây là hàng ưu tiên cuối cùng trong số những người giám hộ đương nhiên. Nếu không có người thuộc hai hàng trên, bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột hoặc dì ruột sẽ là người giám hộ.
Việc quy định thứ tự này nhằm đảm bảo người chưa thành niên được chăm sóc bởi những người thân thiết nhất, có mối quan hệ gắn bó và có trách nhiệm với các em.
III. Khi nào chấm dứt việc giám hộ?
Giám hộ là một quan hệ pháp lý mang tính chất tạm thời, nhằm bảo vệ người được giám hộ cho đến khi họ có thể tự lập hoặc khi có người khác đủ điều kiện thực hiện trách nhiệm.
1. Các trường hợp chấm dứt việc giám hộ
Theo Điều 62 Bộ luật Dân sự 2015, việc giám hộ chấm dứt trong các trường hợp sau đây:
- Người được giám hộ đã có năng lực hành vi dân sự đầy đủ: Đây là trường hợp phổ biến nhất, khi người chưa thành niên đủ 18 tuổi hoặc được công nhận có năng lực hành vi dân sự đầy đủ trước tuổi đó theo quy định của pháp luật (ví dụ: kết hôn).
- Người được giám hộ chết: Khi người được giám hộ không còn tồn tại thì việc giám hộ đương nhiên chấm dứt.
- Cha, mẹ của người được giám hộ là người chưa thành niên đã có đủ điều kiện để thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình: Trường hợp việc giám hộ được thiết lập do cha, mẹ không đủ điều kiện (ví dụ: mất tích, bị hạn chế năng lực hành vi, không còn quyền nuôi con), nếu sau đó cha mẹ đủ điều kiện trở lại thì việc giám hộ sẽ chấm dứt.
- Người được giám hộ được nhận làm con nuôi: Khi người chưa thành niên được nhận làm con nuôi, người cha mẹ nuôi sẽ là người thực hiện quyền và nghĩa vụ đối với con, do đó việc giám hộ cũ sẽ chấm dứt.
2. Hậu quả pháp lý khi chấm dứt việc giám hộ
Điều 63 Bộ luật Dân sự 2015 cũng quy định rõ về hậu quả khi chấm dứt việc giám hộ:
- Thanh toán tài sản và chuyển giao quyền, nghĩa vụ: Trong thời hạn 15 ngày (hoặc 03 tháng nếu người được giám hộ chết và chưa xác định được người thừa kế), người giám hộ có trách nhiệm thanh toán tài sản với người được giám hộ (hoặc người thừa kế/cha mẹ) và chuyển giao các quyền, nghĩa vụ phát sinh từ giao dịch dân sự vì lợi ích của người được giám hộ.
- Giám sát: Việc thanh toán và chuyển giao này phải được lập thành văn bản và có sự giám sát của người giám sát việc giám hộ, đảm bảo tính minh bạch và bảo vệ lợi ích của người được giám hộ.
Kết luận
Hệ thống pháp luật về giám hộ tại Việt Nam được xây dựng chặt chẽ, không chỉ xác định rõ vai trò và trách nhiệm của người giám hộ mà còn đặc biệt nhấn mạnh quyền được lắng nghe nguyện vọng của người chưa thành niên từ 06 tuổi trở lên. Điều này phản ánh sự tôn trọng và bảo vệ quyền trẻ em, đảm bảo rằng việc giám hộ thực sự vì lợi ích tốt nhất của các em. Việc hiểu rõ các quy định về giám hộ, từ việc chỉ định, xác định người giám hộ đương nhiên đến các trường hợp chấm dứt, là cần thiết để mọi cá nhân và gia đình có thể áp dụng đúng pháp luật và bảo vệ quyền lợi của người thân.
