Hợp đồng đặt cọc có đối tượng không thể thực hiện được

Căn cứ khoản 1 Điều 408 Bộ luật dân sự 2015 quy định: “Trường hợp ngay từ khi giao kết, hợp đồng có đối tượng không thể thực hiện được thì hợp đồng này bị vô hiệu”. Đây là trường hợp đặc thù của hợp đồng vô hiệu, và cũng là hoàn cảnh đặc thù của nghĩa vụ không tồn tại vì không có đối tượng hoặc đối tượng của nghĩa vụ không khả thi.

Đối tượng không thể thực hiện được là gì?

Đây là khái niệm rất khó hiểu. Bởi thông thường thì chúng ta nói “hợp đồng không thể thực hiện được” hay chúng ta nói đến “thực hiện hợp đồng” chứ không nói đến “thực hiện đối tượng hợp đồng”. Hiện nay cũng không có bất kỳ văn bản nào làm rõ khái niệm này. Thực tế xét xử cũng cho thấy Tòa án đã áp dụng khá “thoáng” khái niệm “hợp đồng có đối tượng không thể thực hiện được”.

Đối tượng của hợp đồng trong quy định này có thể là tài sản, công việc phải thực hiện hoặc không được thực hiện. Theo đó, đối tượng của hợp đồng không thể thực hiện được có thể là tài sản không thể chuyển giao được, công việc phải làm nhưng không thể thực hiện được, hoặc nếu có thực hiện thì cũng không mang lại kết quả.

Hậu quả pháp lý của hợp đồng vô hiệu

Hậu quả pháp lý là những hệ quả phát sinh theo quy định của pháp luật trong trường hợp hợp đồng vô hiệu, mà theo đó xác định:

Tình trạng pháp lý của các bên trong trường hợp này
Các chế tài pháp lý có thể được áp dụng
Phương thức xử lý giữa các bên và từ phía nhà nước

Theo khoản 1 Điều 407 “Quy định về giao dịch dân sự vô hiệu từ Điều 123 đến Điều 133 của Bộ luật này cũng được áp dụng đối với hợp đồng vô hiệu”, Điều 131 quy định về hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu, mà hợp đồng lại là một dạng của giao dịch dân sự, do đó những quy định về hậu quả pháp lý khi hợp đồng vô hiệu cũng được áp dụng theo Điều 131.

Thứ nhất, hợp đồng vô hiệu không làm phát sinh quyền và nghĩa vụ giữa các bên kể từ thời điểm hợp đồng được giao kết. Một trong những đặc điểm cơ bản của hợp đồng là làm phát sinh quyền và nghĩa vụ giữa các bên. Vì vậy, khi hợp đồng này vô hiệu thì các bên cũng không phát sinh quyền và nghĩa vụ với nhau.

Thứ hai, các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận. Vì các bên không có quyền và nghĩa vụ với nhau ngay từ thời điểm hợp đồng được giao kết, do đó về nguyên tắc, các bên phải hoàn trả cho nhau những gì đã nhận. Nếu không thể hoàn trả bằng hiện vật thì định giá thành tiền để hoàn trả.

Thứ ba, bên ngay tình trong việc thu hoa lợi, lợi tức không phải trả lại hoa lợi, lợi tức đó. Trường hợp có đối tượng là động sản mà pháp luật không quy định phải đăng ký quyền sở hữu, mà bên thuê, bên mượn, bên mua tài sản này từ bên cho thuê, cho mượn, bên bán,… sau đó hợp đồng bị tuyên vô hiệu thì bên mua, bên mượn động sản này không có nghĩa vụ trả lại hoa lợi, lợi tức.

Thứ tư, bên có lỗi gây ra thiệt hại thì phải bồi thường. Bên có lỗi trong hợp đồng dân sự bị tuyên vô hiệu mà gây thiệt hại cho bên kia thì phải bồi thường thiệt hại do lỗi của mình gây ra.

Hợp đồng dân sự vô hiệu là một trong những chế định pháp lý lâu đời nhất và xuất hiện sớm nhất trong nội dung luật dân sự. Hợp đồng dân sự là một sự khái quát một cách toàn diện các hình thức giao lưu dân sự phong phú của con người, là một trong những phương thức hữu hiệu để các chủ thể tham gia vào quan hệ pháp luật dân sự thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình. Việc xác lập, thực hiện và chấm dứt một hợp đồng luôn đòi hỏi phải tuân thủ theo quy định của pháp luật; do đó pháp luật cần quy định một cách cụ thể, rõ ràng để các chủ thể khi tham gia vào hợp đồng có thể bảo đảm được quyền và lợi ích của mình.